شاخص نرخ گردش موجودی در لجستیک

یکی از شاخص­های مهم در سازمان­هایی که دارای سرمایه در گردش هستند شاخص گردش موجودی (ITR)[1] است. هدف از تهیه این شاخص این است که مدیران سازمان تشخیص دهند که ارزش ریالی انواع موجودی­های یک شرکت (اعم از مواد اولیه، کالای نیمه­ساخته، موجودی پای کار در خطوط تولید، محصولات نهایی و سایر اقلام) در سازمان در بازه زمانی گزارش­شده به طور متوسط چند بار گردش داشته­اند. در واقع، در یک انبار ممکن است مقدار سطح موجودی بالا باشد، ولی اینکه موجودی انواع کالا در انبار (در یک بازه زمانی خاص) راکد بوده یا در حال گردش بوده­است، توسط شاخص گردش موجودی محاسبه می­شود. این شاخص معمولا در دوره­های سه ماهه، شش ماهه و سالانه و بر حسب اطلاعات اعلامی در صورت­های مالی سازمان گزارش­دهی می­شود.

این شاخص در اصل یک شاخص مالی است که دو روش محاسبه اصلی دارد. در یک روش بهای تمام­شده انواع کالای فروخته­شده (خالص فروش) بر متوسط ارزش ریالی انواع موجودی (بر حسب بهای تمام­شده) تقسیم می­شود. در روش دیگر ارزش ریالی خالص فروش به متوسط ارزش ریالی انواع موجودی (بر حسب قیمت فروش) تقسیم می­شود. به این ترتیب گردش موجودی­ها در سازمان مشخص می­شود. فرمول اصلی این شاخص همانطور که اشاره شد به یکی از دو شکل زیر است:

در فرمول­های بالا، مقدار متوسط موجودی معمولا به صورت زیر محاسبه می­شود:

یعنی متوسط موجودی بر حسب متوسط موجودی در ابتدا و انتهای دوره بدست می­آید.

در صنایع مختلف در دنیا، فرمول اصلی این شاخص دارای معیارهای متفاوتی است، ولی معمولا مقدار 5 تا 10 برای این شاخص در گزارش­دهی سالانه قابل قبول است. مفهوم این شاخص به این صورت است که اگر ITR در محاسبات یک سال برای سازمان برابر 6 باشد، یعنی انواع موجودی­ها در یک شرکت به طور متوسط 6 مرتبه در سال (هر 2 ماه یکبار) گردش داشته است. هر چقدر ITR بیشتر باشد نشاندهنده موفقیت بیشتر سازمان در تبدیل کردن موجودی­ها به محصول قابل فروش در بازار و فروش آن­ها به مشتریان است.

در صنعت لجستیک، می­توان برای محاسبه ITR در انبارها، گردش کالا را از منظر تعدادی (و نه مالی) بررسی کرد. به این صورت که در صورت کسر فرمول، به جای ارزش ریالی کالاهای فروش رفته، تعداد کالاهای فروش رفته یا تعداد کالاهای خارج­شده از انبار را قرار داد. همینطور برای محاسبه مخرج کسر که همان متوسط موجودی است، دو روش وجود دارد. در روش اول، مانند سابق می­توان متوسط موجودی در ابتدا و انتهای دوره را محاسبه کرد.

در صورتی که نیاز باشد شاخص ITR را برای گروه کالا یا کد کالای خاصی محاسبه کرد، علاوه بر روش قبل می­توان متوسط موجودی را برای بر حسب متوسط موجودی در پایان هر دوره زمانی (مانند روز یا هفته) و بر حسب فرمول زیر محاسبه کرد:

محاسبه متوسط موجودی به روش فوق دقت را افزایش می­دهد. زیرا متوسط موجودی بر اساس مقدار آن در کل بازه زمانی مورد گزارش در نظر گرفته می­شود؛ در صورتی که در روش قبلی متوسط موجودی بر اساس موجودی ابتدا و انتهای دوره در نظر گرفته می­شود. از طرفی برای محاسبه ITR در یک سیستم لجستیکی به این روش، تعداد رکوردهای زیادی مورد نیاز است. تصور کنید 3 انبار داشته باشیم که در هر انبار تعداد 200 گروه کالا وجود داشته باشد و ما بخواهیم متوسط موجودی را برای هر کد کالا در 3 ماه (90 روز) محاسبه کنیم. اگر به طور متوسط هر گروه کالا شامل 1000 کد کالا باشد، برای محاسبه متوسط موجودی برای هر کد کالا به این روش باید تعداد

رکورد داده داشته باشیم که در هر رکورد مقدار

موجودی یک کد کالا در انتهای هر روز در هر انبار ثبت شده باشد. این حجم از رکورد برای یک سیستم گزارشدهی مانند Power BI چالش برانگیز است. در نتیجه انتخاب استراتژی مناسب در خصوص نحوه محاسبه متوسط موجودی در گزارش­دهی این شاخص بسیار تاثیرگذار است. به طور مثال اگر در مثال بالا متوسط موجودی بر حسب موجودی در انتهای هر هفته محاسبه شود، به جای 90 روز 12 هفته خواهیم داشت و تعداد رکورد مورد نیاز به

ردیف کاهش خواهد یافت

با توجه به توضیحات ارئه شده، می­توان ITR را به صورت تعدادی (به جای ریالی) گزارش کرد تا نشاندهده این باشد که کالاهای موجود در انبارهای سازمان به طور متوسط چند بار گردش داشته­اند. لذا فرمول ITR در یک بازه زمانی مشخص به یکی از دو صورت زیر محاسبه می­شود: